KISMİ ALACAK DAVASI

KISMİ ALACAK DAVASI

GENEL BAKIŞ

Kısmi alacak davaları, alacaklılar ve borçlular arasındaki anlaşmazlıkları çözmek için sıkça kullanılan bir hukuki yol olarak önemli bir rol oynamaktadır. Kısmi dava, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 109. maddesinde düzenlenmiştir. Kısmi alacak davasının tanımı, şartları ve belirsiz alacak davasından ayıran hususlar HMK çerçevesinde açıklanmaya çalışılmıştır.

Bilindiği üzere dava, başkaları tarafından hakkı ihlal edilen veya tehlikeye sokulan kimsenin yeniden tartışmaya mahal vermeyecek nitelikte ve geleceğe yönelik olmak üzere bu olumsuzların bertaraf edilmesi için mahkemelerden hukuki koruma talep edilmesidir. Davalar, bizzat kanun tarafından koyulmuş olmakla birlikte doktrin veya uygulamada gelinen nokta itibariyle farklı şekillerde isimlendirilmektedir. Bunun yanı sıra davalar talep edilen hukuki korumaya göre, talep sonucuna göre ve topluluk davası olmak üzere tasnif edilmiştir.[1] Kısmi alacak davası ise bu tasnif içerisinde talep sonucuna göre davalar arasında yer almaktadır.

1.     TANIMI VE HUKUKİ DÜZENLEMELER

Kısmi dava, alacağın yalnızca bir bölümü için açılan dava olarak tanımlanmaktadır. Kısmi alacak davası HMK madde 109’da düzenlemiş olup hukukumuzda kısmi dava açılması mümkündür. Bu hususu, belli Yargıtay Kararları[2] da desteklemektedir.

Madde 109: (1) Talep konusunun niteliği itibarıyla bölünebilir olduğu durumlarda, sadece bir kısmı da dava yoluyla ileri sürülebilir.

(2) (Mülga: 1/4/2015-6644/4 md.)

(3) Dava açılırken, talep konusunun kalan kısmından açıkça feragat edilmiş olması hali dışında, kısmi dava açılması, talep konusunun geri kalan kısmından feragat edildiği anlamına gelmez.”

Kanundan çıkarılan tanıma göre; aynı hukuki ilişkiden kaynaklanan alacağın veya hakkın tamamının değil de belirli bir kısmının talep edilerek açılan davaya kısmi dava denir. Bir davanın kısmi olarak nitelendirilebilmesi için alacağın tümünün aynı hukuki ilişkiden doğmuş olması ve alacağın şimdilik belirli bir kesiminin dava edilmesi gerekir. Diğer bir söyleyişle, bir alacak hakkında daha fazla bir miktar için tam dava açma imkânı bulunmasına rağmen alacağın bir kesimi için açılan davaya kısmi dava denilmektedir.

Kanundan anlaşılacağı üzere fazlaya ilişkin hakların saklı tutulmamasına ilişkin bir kayda yer verilmemiş olması dava dışı tutulan kesim bakımından feragat edilmesi anlamına gelmeyeceğidir. Yani dava konusu edilmeyen kısım açısından ek dava açma imkânını ortadan kalkmayacaktır. Aksi ifadeyle kalan kısımdan açıkça feragat edilirse zaten dava açma hakkı ortadan kalkacaktır.

Maddenin ikinci fıkrasında talep konusunun miktarının taraflar arasında tartışmasız ve açıkça belirli olması durumunda kısmî davanın açılamayacağı hüküm altına alınmıştı. HMK madde 109/2 hükmü 6644 sayılı Kanun’un 4.maddesiyle yürürlükten kaldırılmıştır. [3]

Bu değişiklikle birlikte alacağın tartışmalı veya belirsiz olup olmamasının kısmi dava açılması bakımından bir önemi kalmamıştır.

2.     KISMİ ALACAK DAVALARINDA HUKUKİ DAYANAKLAR

Kısmi alacak davalarının hukuki temelleri, bir kişinin başka bir kişiden belirli bir miktar parayı talep etme hakkını ve yasal dayanağını açıklar. Bu dayanaklara sözleşme ihlali, haksız zenginleşme, kira alacakları ve haksız fiilden doğan sebepler örnek olarak verilebilir.  Kısmi alacak davalarının birçoğu, sözleşmelerden doğan borçların yerine getirilmemesi veya eksik yerine getirilmesi durumlarında ortaya çıkar. Sözleşmeler, taraflar arasında bir yükümlülük oluşturur ve bu yükümlülüklerin ihlali kısmi alacak davalarının temelini oluşturabilir. Bu taleplerin öne sürülmesi açısından dayanak gösterilen sebebe bağlı olarak farklılıklar görülebilecektir.

3.     KISMİ ALACAK DAVASININ TALEP EDİLME USULÜ

Değinilmesi gereken diğer bir konusu ise kısmi davanın dava dilekçesinde nasıl öne sürüleceğidir. Diğer tüm dava türlerinde olduğu gibi bu davada dava dilekçesinin mahkemeye verilmesiyle dava açılmış olacaktır. Dava dilekçesinde bulunması gereken zorunlu unsurların [4] yine bu dava dilekçesinde de bulunması gereklidir.

Ancak davacının, davasının açıkça kısmi dava olduğunu belirtmesine gerek yoktur. Dava dilekçesinden davanın kısmi dava olduğunun anlaşılması yeterlidir. Uygulamaya baktığımız zaman davanın “fazlaya ilişkin haklarımız saklı kalmak kaydıyla” veya “şimdilik alacağın belirli bir miktarını dava edildiği” ifadeleriyle kısmi alacak davası açıldığı görülmektedir.

Şayet, davacı alacağının yalnızca bir kesimi için dava açtığını açıkça yahut dolaylı bir biçimde bildirmemiş ise, dava kısmi dava değil tam dava sayılır. [5]

4.     ADALET VE KISMİ ALACAK DAVALARI

Adalet, hukukun temel ilkelerinden biridir. Hukuk, insanlar arasındaki ilişkileri düzenlerken adaleti sağlama amacını taşır. Kısmi alacak davaları, bu adalet ilkesini uygulamada önemli bir rol oynar. Çünkü bu davalar, bir kişinin başka bir kişiden alacaklı olduğu miktarın bir kısmını hukuki yollarla talep etmesine olanak tanır. Ülkemizde harçların yüksek olduğu göz önüne alındığında davacının alacağının şimdilik bir kısmını talep etmesi hukuki korumanın ulaşılabilir olmasına hizmet etmektedir. Uygulamada çoğu zaman alacağının tam miktarının belirlenmesi bakımından bir bilirkişiden görüş alındığı ve ıslah yoluyla talep miktarının artırılmasının ardından harcın sonradan tamamlanması şeklinde bir yol izlendiği görülmektedir.

Kısmi dava açılabilmesi, yargılama prosedürünün başlatılmasına ilişkin ilkelerden biri olan tasarruf ilkesine uygundur. Tasarruf ilkesinin somut görünüm biçimlerinden biri olan HMK’nın 24. maddesi bu açıdan önem taşır. HMK m.24/2’ye göre, kanunda açıkça belirtilmedikçe, hiç kimse kendi lehine olan davayı açmaya veya hakkını talep etmeye zorlanamaz.[6] Başka bir deyişle, bir kimsenin dava yoluna başvurmayı tercih etmesi halinde, her koşulda, hakkın tamamını dava etmek, yani tam dava açmak zorunluluğu ile karşı karşıya bırakılması, onun dava açıp açmama veya açılacak olan davada ileri sürülecek olan talebin kapsamını belirlemede sahip olduğu serbestiye, özüne dokunacak hatta onu ortadan kaldıracak şekilde müdahale edilmesi anlamına gelir ki; buna da her şeyden önce hak arama özgürlüğü, hukuk devleti ilkesi (AY m.36 ve AY m.2) ve en nihayetinde tasarruf ilkesi izin vermez.[7]

5.     HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE VE ZAMANAŞIMI

Yukarıda açıkladığımız üzere kısmi dava, tarafların alacak veya talep ettiği hakkın tamamını değil, sadece bir kısmını mahkemeye taşıdığı davadır. Kısmi davada talep konusu yapılan miktar ve yapılmayan miktar açısından zamanaşımının da incelenmesi bu dava çeşidinin olumlu ve olumsuz yanlarını anlamak bakımından önemlidir.

Zamanaşımı, bir hakkın yasal olarak belirli bir süre içinde kullanılması gereken süreyi ifade eder. Türk Hukuku'na göre, alacaklar için genellikle zamanaşımı süresi 10 yıldır. Ancak bazı özel durumlarda bu süre daha kısa veya daha uzun olabilir.

Zamanaşımı süresi, alacağın doğduğu veya talep edilebildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Alacağın ne zaman doğduğu veya talep edilebildiği duruma göre değişebilir. Dava açıldığında veya belirli işlemler gerçekleştiğinde, zamanaşımı süresi durur veya kesilir.

Kısmi dava açıldığında, tarafların talep ettiği kısım için hak düşürücü süre ve zamanaşımı süreleri durur ve işlemez. Ancak talep edilmeyen kısım için süre işlemeye devam eder.

Bu hususla ilgili Yargıtay ilamı şu şekildedir: “Kısmi davada ise zamanaşımı yalnızca dava edilen kısım yönünden kesilir. Henüz açılmayan (saklı tutulan) ve daha sonra ıslahla arttırılan bölüm için zamanaşımı işlemeye devam eder. Ancak kısmi davadaki miktar, kısmi davanın açıldığı dava tarihine göre geriye doğru belirlenen zamanaşımı süresini kapsar. Bakiye alacak talep edildiği tarihe göre, geriye doğru zamanaşımı süresi içinde kalıyor ise zamanaşımına uğramadığı kabul edilmelidir. Kısaca kısmi davadaki alacak miktarı belirlendiği tarihten itibaren öncelikle ileriye doğru gerçekleşen alacak için mahsup edilmeli, bakiye alacak ise ondan sonraki süreyi kapsamalıdır. İlk kısmi davada belirlenen alacak mahsup edildikten sonra bakiyenin talep edildiği tarihten geriye doğru zamanaşımı süresi içinde kalan alacak, alacaklı lehine hüküm altına alınmalıdır.”[8]

Görüldüğü üzere verilen Yargıtay kararı yukarıda yapılan açıklamaları destekler niteliktedir. Bu, talep edilmeyen kısmın zaman içinde zamanaşımına uğrama riskini taşıdığı anlamına gelir. Bu nedenle, davanın açılmasının ardından, tüm alacak için zamanaşımı süresini takip etmek ve gerekirse ilgili işlemleri yapmak önemlidir.

6.     KISMİ ALACAK DAVASINDA FAİZ

Faiz asıl alacaktan ayrı ve fakat ona bağlı bir yan edim olup varlığı asıl alacağın varlığına bağlıdır. Asıl alacak sona erdiğinde faiz alacağı da sona erer.[9] Dava kısmi dava olarak açıldıysa burada da faizin başlangıç tarihleri arasında bir ayrım yapılmalıdır. Açılan kısmi davada talep edilen miktar için dava tarihinden, ıslahla artırılan miktar içinse ıslah tarihinden itibaren faiz işletilmelidir.

Yargıtay’ın bir kararında ‘’Dava dilekçesi içeriğinden davanın kısmi dava olarak açıldığı, davalının dava tarihinden evvel temerrüde düşürüldüğü ispat edilmediğinden dava dilekçesinde belirtilen alacağa dava, ıslah ile artırılan kısmına ise ıslah tarihinden itibaren faiz yürütülmesi gerekirken kabul edilen alacak hakkında ödeme tarihlerinden itibaren faiz yürütülmesine hükmedilmiş olması doğru değildir.’’[10] denilmiştir.

 Yargıtay verdiği kararda açılan kısmi davada dava dilekçesinde belirtilen miktara dava tarihinden, ıslahla artırılan miktar bakımından da ıslah tarihinden itibaren faize hükmedilmesini belirtmiştir.